Roinnt pointí maidir le Foclóir Ghaeilge an Dúin

Roinnt pointí maidir leis an fhoclóir.

Canúint de chuid Gaeilge Oirthear Uladh agus ar ndóigh is cinnte go raibh an foclóir a bhí le fáil i gContae an Dúin iontach cosúil leis an fhoclóir a bhí le fáil in Oirialla.

Seo roinnt focail as Gaeilge an Dúin ...

Crú, m. 'a pen, for sheep of pigs' (< G. cró)

Cruadal, m. 'conversation' (< G. comhluadar)

Cudromacht, 'equality' (cf. G. cothrom)

Cronc, 'hill' (< G. cnoc)

Geillic, f. 'earwig'

Iomadaí, in phrase an iomadaì 'too many'

Sobaidh, 'overbold, hasty, reckless'

Tocht!, 'silence'

Foclóir ó ‘An Introduction to the Irish Language’.

Tá focail agus abairtí in ‘An Inroduction to the Irish Language,’. Is cinnte liomsa gur léirítear gnéithe d’fhoclóir Chontae an Dúin mar a bhí sa leabhar tábhachtach seo.

Seo roinnt focal is nathanna cainte spéisiula ón leabhar is féidir linn a rá gur Gaeilge Oirthear Uladh iad.

Bheirim mo dheimhin duit, (deimhním duit), fuirigh go fóill (fán go fóill), gan fhuireach (gan mhoill), ag fuireacht (ag fanacht).

‘Cnonc’

Ar ndóigh, deirtear [croc] i nGaeilge an Tuaisceart seachas [knuk] i nGaeilge an Deiscirt. Is féidir gur tháinig forbairt eile ar an fhocal i nGaeilge Chontae an Dúin.

In alt darb ainm ‘Gaeilge Chontae an Dúin Theas’ leis An tAthair Brian Mac Thréinfhir deir sé...

‘Cronc’ an fhuaim a bhí coitianta go leor sa chuid theas den dá chontae ar an fhocal ‘cnoc’.

Tugann sé na samplaí seo a leanas mar fhianaise, ‘Cronc a’ Phota,’ agus ‘Croncan Corr.’ Caithfear admháil nach raibh mé ábalta ceachtar acu a chinntiú ach tá samplaí eile le fáil cé go dtugaim faoi deara go ndeir sé féin ‘the form Kronkavota was noted from one person only and may be spurious’[1].

Ar ndóigh ‘cronk’ /kronk/ atá i nGaeilge Mhainnín. Tá sé le fáil i nGaeilge Aráinn na Alban chomh maith[2].

‘Seo dhuit seo’

I nótaí tá ‘shŏwitchshough’

Cé nach bhfuil i gceist anseo ach giota, taispeántar dúinn go ndúradh ‘Seo dhuit seo’ seachas ‘Seo duit seo’. Ní rud mór seo ach is rud a thig linn a bheith measartha cinnte faoi.

‘shŏwitchshough’[3]

Tá an Dr. Ciarán Ó Duibhín den bharúil gur ‘Seo dhuit seo’ atá i gceist anseo agus tá mé ar aon fhocal leis[4].

Tulach > Tulaigh

Tá fianaise ann go ndúradh tulaigh seachas tulach i nGaeilge Dheisceart an Dúin mar atá le feiceáil sna samplaí thíos.

Tullybrannigan (Tulaigh Uí Bhranagáin), Tullymore, Tullymurray, Tullylish (Tulaigh Lis), Tullyframe

An tuiseal tabharthach ag glacadh áite an tuisil ainmnigh. Is cosúil an cás seo agus an dóigh ar ghlac an focal toigh áit an fhocail teach i nGaeilge Oirthear Uladh i gcoitinne.

Caithfear a bheith cúramach áfach, cuimhnítear go raibh ‘ch’ iontach lag i nGaeilge Chontae an Dúin, má bhí sé ann ar chór ar bith agus is fíor a rá go bhfuil go ndeirtear Tullalish taobh le Tullylish go fóill.

---

[1] Treanor, Rev. Fr. B., Some Field-Names in the Burren District of South Down, L. 43

[2]

[3] Ó Duibhin, Dr. Ciarán. L. 472

[4] Comhrá pearsanta.